ANTALYA İLİ HALK OYUNLARI
Tekeoğulları Beyliği, Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılmasından sonra ikinci beylikler döneminde Antalya ve çevresinde kurulmuştur. Cumhuriyet Dönemine gelinceye kadar Antalya, Teke Sancağı- Teke ili olarak adlandırılırken günümüzde de Antalya ve çevresi Teke Yöresi olarak anılmaktadır.
Yörenin kendine has halk müziği ve bu müziğe uyumlu halk oyunları bulunmaktadır. Teke yöresi kültürünün yaşandığı yerler kesin bir sınırlarla ayrılmamakla beraber genellikle bu kültür, Burdur ve ilçeleri; Isparta’nın Yalvaç, Şarkikaraağaç; Denizli’nin Acıpayam, Serinhisar, Çameli, Kızılhisar, Honaz; Muğla’nın Fethiye, Ortaca, Köyceğiz; Antalya’nın Korkuteli, Elmalı, İbradı, Cevizli, Akseki çevresi ile Afyon ilinin Dinar, Dazkırı, Başmakçı ilçelerinde görülmektedir. Mersin’in Silifke ve Mut ilçelerinde oynanan halk oyunları da gene Teke yöresi ile benzerlikler göstermektedir.
Antalya’nın batı ilçelerinde Zeybek ve Teke zortlatması yaygın bir şekilde oynanırken doğu ilçeleri olan Manavgat, İbradı, Akseki, Alanya ve Gazipaşa ilçelerinde Konya Bozkır Oyunları, Anamur ve Silifke Oyunları, Antalya Teke Yöresi oyunları da oynanmaktadır. Konya’nın da etkisi ile kaşık havaları yöresi içinde de yer alan bu ilçelerde bazı Zeybek oyunları da kaşık eşliğinde oynanmaktadır. Alanya kırsallarında daha çok kaşık oyunları oynanırken özellikle merkezde Alanya’ya özgü zeybek oyunları oynanmaktadır. Alanya’da oynanan başlıca zeybek oyunları Eygaziler (Alanya Gelin Alma Havası), Hasbahçe Zeybeği, Oba Zeybeği, Osman Zeybeği ve Hacıbekri Zeybeği’dir.
YÖREDE GÖRÜLEN HALK OYUNLARI ÇEŞİTLERİ
ZEYBEK
1.Teke Zeybeği: Ege Bölgesinden bütün Akdeniz Bölgesine yayılan bu halk oyunu türü Anadolu köylüsünün niteliklerini, özelliklerini taşır. Teke Zeybeği’nde başlıca figürler, çiftli yürüme, tekil yürüme, dönme, çökme ve dönerek çökmeden oluşur. Teke Zeybeği, 9/8’lik ölçüyle çalınan en hızlı zeybek türü olup Sarı Zeybek, Şu Dirmilin Çalgısı, Haymanalı, Kozağaç Zeybeği gibi çok değişik ezgileri vardır.
2.Ağır Zeybekler: Zeybek oyunlarının en karakteristik oyunlarından olup, ağır bir tempoda oynanan cesaret ve sağlamlığın ifadesi olan oyunlardır. Ege zeybeklerine göre yörenin hareketliliği ve çevikliğini yansıtan bir tavırda oynanır. Alyazma, Çay benim çeşme benim, Gölhisar, Tefenni ve Gaz Amad (Kaz Ahmet) zeybekler bu türdendir. Ağır Zeybekler 9/2lik ve 9/4lik ölçülerde çalınmaktadır.
3. Kıvrak Zeybekler: Daha hareketli bir zeybek türüdür. Bölgeye has bir karakteri vardır. Parmak şıklatma, diz ve topuk vurma en belirgin özelliğidir. Bir çeviklik ve ataklık vardır. Serenler Zeybeği, Bucak Serenleri bu tür oyunlardandır.
4. Kırık Zeybekler: Kıvrak zeybeklere benzer bir türdendir. Oyun içindeki eğilip, bükülme, diz kırma figürlerinden dolayı bu adı alır. Karaağaç, Sarı Zeybek, Kırık Tavas, Osman Efe, Hörü Gelin zeybeği bu türdendir.
TEKE ZORTLATMASI
Teke Zortlatması yörenin Yörük ve Türkmen çobanları tarafından teke- keçilerin hareketlerinden esinlenerek türettikleri düşünülen ve zamanla konar- göçer yaşamın etkisi ile bütün yöreye yayılan 9/16lık ölçülü, iki farklı şekilde oynan bir oyun türüdür. Yörede en çok bilinen Teke Zortlatması türküleri, Cemilem, Yayla Yolları, Antalya’nın Mor Üzümü, Kezban Yenge, Ovalar ovalar, Hadi Gari Sen de Gel, Sarı Zeybek … vb’dir.
DIMIDAN
Tef eşliğinde çalınıp oynanan genelliklekadınlar tarafından oynanan, oyun havası tarzındaki oyunlardır. Yöredeki tef oyunları 2/4, 4/4, 9/8 lik ölçülerde çalınmaktadır. İbradı / Akseki yöresinde “Sallama” olarak nitelendirilen oyunlar da bu grubun içerisinde yer almaktadır.
SEKTİRME
9/8lik ölçülü, müziğin ritmine göre gezelenme/gezilenme ve sekme hareketlerinden oluşan; sekme kısmında yere ayak vurma, el vurma, hafif eğilme hareketleri nedeni ile zeybek kategorisinde gösterilen bir oyundur.
MENGİ
Antalya’nın Alevi köylerinde görülen oyun çeşididir. Cem törenlerinde gerçekleştirilen Semah hareketlerine benzer özellikler taşımaktadır ancak hareketleri daha kıvraktır. Düğün ve eğlencelerde icra edilmektedir.
Kaynakça:
Dünden Bugüne Antalya, Antalya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Antalya 2012.
Doç. Dr. Zeki NACAKCI; Teke Yöresi Halk Oyunları Ezgilerinin Sınıflandırılmasına Yönelik Müzikal Analiz, International Journal of Social Science, 6 Sayı, 2.Bölüm, s. 1603-1617, Eylül 2013